Hướng dẫn làm cây nêu ngày tết

Dựng cây nêu đúng cách trong ngày Tết có tác dụng xua đuổi quỷ dữ và mang lại những điều tốt lành cho gia đình.

Cây nêu thường được dựng trong dịp Tết Nguyên đán với mục đích mong muốn điều tốt đẹp và xua đuổi quỷ dữ. Ảnh minh họa internet.

Giáo sư Trần Lâm Biền, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Việt Nam cho hay, trước đây, mỗi dịp Tết Nguyên đán, trước mỗi cửa nhà người dân thường dùng tre để làm cây nêu cắm trước nhà. Cắm nêu với ý nghĩa tâm linh là mong muốn những điều tốt đẹp trong năm mới và xua đuổi tà ma, quỷ dữ.

Thế nhưng, hiện nay, rất ít gia đình còn giữ được phong tục này. Một số gia đình còn cắm nêu nhưng cũng không còn đúng với phong tục cắm nêu cổ truyền.

“Người ta cắm nêu giờ chỉ lấy đẹp mà không hiểu hết ý nghĩa tâm linh. Tuy nhiên, việc này không ảnh hưởng gì đến tâm linh vì đẹp và tâm linh có tính chất khác nhau”, GS Biền chia sẻ.

Theo GS Biền, người Việt xưa coi cây nêu là trục vũ trụ, là cột nối giữa trời và đất. Cây nêu phải làm bằng tre vì tre có đốt, là bậc thang đi về của thần linh, mang sinh khí của trời chuyển xuống mặt đất giúp mặt đất phì nhiêu, hội tụ sinh khí giúp mùa màng tốt tươi.

Về cách dựng cây nêu, giáo sư Biền cho biết: “Tre phải là loại tre già, to, thẳng, không được cụt ngọn. Trên ngọn để lại một phần lá tươi hoặc buộc lá dứa vào tượng trưng cho mây trời.

Thân cây có thể được trang trí bằng các loại cờ, phướn, đèn lồng, câu đối, niêu đất chứa vôi, chuông gió… Bên dưới gốc, rắc bột vôi trắng tạo thành vòng tròn hoặc rắc hình cánh cung, mũi tên hướng ra phía cổng để xua đuổi tà ma”.

Cây nêu thường được cắm vào ngày 23 tháng Chạp, bởi đó là ngày ông Công, ông Táo lên chầu trời, không có người quản lý nhà cửa nên quỷ sẽ hoành hành, dữ tợn hơn. Cây nêu có tác dụng xua đuổi quỷ tránh xa vùng đất của con người.

Ngày hạ nêu là ngày mùng 7 tháng Giêng. Trước khi hạ nêu, cần tránh động thổ để cho đất được hội tụ sinh khí, phì nhiêu. Sau khi hạ nêu, con người có thể bước vào lễ hội mới, bước đầu có những hoạt động liên quan đến sản xuất nông nghiệp.

Sự tích cây nêu

Tục xưa truyền rằng, từ xa xưa, quỷ dữ ỷ đông áp bức và chiếm hết đất đai của con người. Người phải thuê đất của quỷ trồng lúa và chịu điều khoản “ăn ngọn cho gốc”. Quỷ lấy hết thóc, người chỉ còn rơm rạ.

Thương người, Phật mách cho trồng khoai lang. Cuối vụ, người thu hoạch hết phần củ, để lại quỷ phần lá. Quỷ đổi điều khoản sang “ăn gốc cho ngọn”. Phật lại mách người quay lại trồng lúa. Người thu hoạch lúa, phần rơm rạ cho quỷ.

Bực tức vì 2 vụ liền không thu được gì, quỷ đổi điều khoản “ăn cả gốc lẫn ngọn”. Phật bảo người trồng ngô. Bắp ngô ra ở giữa thân cây nên cuối vụ, người thu hoạch ngô về chất đầy bồ, quỷ chẳng thu được gì.

Không thu được nông sản, quỷ đòi lại đất. Phật bảo người đến mua một mảnh đất nhỏ bằng bóng chiếc áo cà sa treo trên ngọn tre. Thấy hời, quỷ đồng ý. Khi người trồng cây tre xuống, Phật hóa phép cho cây tre cao lên tận trời, chiếc áo cà sao mở rộng che khắp mặt đất.

Quỷ mất hết đất đai, phải lùi ra tận biển. Uất hận, chúng mang quân đánh chiếm lại ruộng đất. Biết quỷ sợ vôi bột, lá dứa, máu chó, Phật bảo người sử dụng những thứ đó để 3 lần đánh bại lũ quỷ.

Bại trận, quỷ khóc than với Phật mỗi năm cho chúng vài ngày được về đất liền thăm phần mộ tổ tiên. Phật đồng ý. Từ đó trở đi, mỗi địp Tết đến, quỷ lại được về đất liền. Người dân dựng cây nêu trước nhà để ma quỷ không lại gần phần đất của mình.

Tết sắp qua nhưng hoài niệm về chợ bán cây nêu ngày Tết ở Quảng Bình ta mới cảm nhận được cái độc đáo, thú vị...

Cây nêu ngày Tết là một trong những biểu tượng của dịp tết Nguyên đán, tục này gắn với cuộc chiến giữa con người và ma quỷ, nhằm mục đích bảo vệ cửa nhà được bình an.

Ông Hoàng Việt Bình – Cán bộ Trung tâm Văn hóa tỉnh Lạng Sơn cho biết, vào dịp Tết người Tày, Nùng ở Lạng Sơn đều lựa chọn cây nêu một cách kỹ càng, người đi chặt cây nêu là thanh niên khỏe mạnh, họ thường vào rừng để chọn những cây vầu, trúc thẳng, già, không sâu mọt.

Chiều cao và độ lớn của cây nêu tùy tầm ngắm và khoảng rộng của sân nhà, phần lớn dựa vào chiều cao của ngôi nhà để lựa chọn cây nêu cho phù hợp.

Ông Bình cho biết, một số vùng ở Lạng Sơn như huyện Bình Gia, Văn Quan người ta dựng 2 cây nêu ở hai bên sàn nhà. Việc chọn vị trí trồng cây nêu sẽ do chủ nhà quyết định, vị trí dựng thường ở trước nhà.

Trên ngọn cây nêu, người ta treo những đồ vật tùy theo phong tục của từng địa phương, người ta thường treo một tờ giấy đỏ, giấy trắng, gói kim ngân, xôi màu và lông gà…

Dưới chân cây nêu, người ta cắm một ống tre để thắp hương, nhiều vùng như huyện Văn Lãng và Bình Gia, người ta còn bày mâm cúng chay, có bánh chưng, hoa quả.

Người Việt ở một số địa phương còn buộc lá dứa hoặc cành đa nhỏ trên ngọn cây nêu, với mục đích đe dọa ma quỷ.

Dưới chân cây nêu, người ta vẽ hình cung tên, mũi nhọn chĩa về phía Đông và rắc vôi bột xuống đất trước cửa ra vào trong những ngày Tết để ngăn chặn ma tà.

Chiều 30 Tết, gia chủ bước ra trước sân nhà và đọc bài văn khấn để dựng cây nêu, sau đó đến ngày 15 tháng Giêng người ta sẽ hạ cây nêu.

Ngày nay một số gia đình còn treo cờ tổ quốc vào cây nêu, đây là niềm tự hào dân tộc gắn với chủ quyền quốc gia.

Ngoài trồng cây nêu trước sân nhà, nhiều địa phương còn trồng cây nêu trước cửa đình, đền, chùa… PGS.TS Bùi Xuân Đình cho rằng, cây nêu ngoài ý nghĩa trừ ma quỷ, còn biểu thị cho tính cộng đồng làng xã, ngoài ra, trong thời kỳ phong kiến, cây nêu còn mang biểu tượng cho đẳng cấp xã hội, biểu tượng của uy quyền. Vào dịp 30 tháng Chạp, người ta dựng cây nêu ở đình làng xong, thì các gia đình mới dựng cây nêu ở nhà mình.

Cây nêu ngày Tết là biểu tượng cây vũ trụ, nối liền đất với trời. Cuối năm, cuối mùa Đông, người ta trồng cây nêu với dụng ý ngọn nêu vươn lên đón mùa Xuân, đón ánh mặt trời (dương khí), cũng là biểu tượng của sự áp đảo đối với ma quỷ, biểu tượng của âm dương.

Sự tích cây nêu: Ngày xưa Quỷ chiếm toàn bộ đất nước, còn Người chỉ làm thuê, và nộp phần lớn lúa thu hoạch cho Quỷ. Quỷ ngày càng bóc lột Người quá tay, và cuối cùng Quỷ tự cho mình hưởng quyền “ăn ngọn cho gốc”.

Người chỉ được hưởng rạ, tuyệt đường sinh nhai nên cầu cứu Đức Phật giúp đỡ. Phật bảo Người đừng trồng lúa mà trồng khoai lang. Mùa thu hoạch ấy, Người được hưởng không biết bao nhiêu củ khoai, còn Quỷ chỉ hưởng lá và dây khoai, đúng theo phương thức 'ăn ngọn cho gốc.

Sang mùa khác, Quỷ lại chuyển qua phương thức “ăn gốc cho ngọn”. Phật bảo Người lại chuyển sang trồng lúa. Kết quả Quỷ lại hỏng ăn. Quỷ tức lộn ruột nên mùa sau chúng nó tuyên bố “ăn cả gốc lẫn ngọn”.

Phật trao cho Người giống cây ngô (bắp) để gieo khắp nơi. Quỷ lại không được gì, còn Người thì thu hoạch cơ man là trái ngô.

Cuối cùng Quỷ nhất định bắt Người phải trả lại tất cả ruộng đất không cho làm rẽ nữa. Phật bàn với Người đứng đầu của Quỷ, xin miếng đất bằng bóng chiếc áo cà sa treo trên ngọn cây tre. Quỷ thấy không thiệt hại gì nên đồng ý.

Khi đó, Phật dùng phép thuật để bóng chiếc áo cà sa đó che phủ toàn bộ đất đai khiến Quỷ mất đất phải chạy ra biển Đông.

Do mất đất sống nên Quỷ huy động quân vào cướp lại. Trận đánh này, bên Quỷ bị thua sau khi bị bên Người tấn công bằng máu chó, lá dứa, tỏi, vôi bột... và Quỷ lại bị Phật đày ra biển Đông.

Trước khi đi, Quỷ xin Phật thương tình cho phép một năm được vài ba ngày vào đất liền viếng thăm phần mộ của tổ tiên cha ông. Phật thương hại nên hứa cho.

Do đó, hàng năm, cứ vào dịp Tết Nguyên đán là những ngày Quỷ vào thăm đất liền thì người ta theo tục cũ trồng cây nêu để Quỷ không bén mảng đến chỗ Người cư ngụ.

Cây nêu ngày Tết dùng để làm gì?

Dựng nêu ngày tết bao gồm trong nó cả các dụng ý để trừ ma, quỷ, thờ phụng thần linh và vong hồn tổ tiên, tảo trừ những điều xấu xa của năm cũ. Trong xã hội thị tộc, chiếm hữu nô lệ thì cây nêu biểu trưng cho một cộng đồng tộc người, khẳng định địa vực cư trú của cộng đồng đó.

Dựng cây nêu ngày nào là đúng nhất?

Thông thường, vào ngày 23 tháng Chạp theo lịch Âm mọi người sẽ bắt tay vào dựng câu nêu. Đây cũng chính là ngày ông Công ông Táo về bẩm báo với Ngọc Hoàng những việc các thành viên trong gia đình đã làm trong năm qua. Người ta gọi ngày dựng cây nêu là ngày lên nêu.

Cây nêu thường được dựng lên và hạ xuống vào ngày nào?

Cây nêu thường được dựng vào ngày 23 tháng Chạp âm lịch, là ngày Táo quân về trời. Đến ngày mùng 7 tháng Giêng, các gia đình sẽ làm lễ hạ cây nêu xuống. Ngày dựng cây nêu được gọi là lên nêu, ngày dỡ nêu xuống được gọi là khai hạ.

Cây nêu làm bằng gì?

Cây nêu được làm từ những cây tre cao được giữ nguyên phần lá ở ngọn. Dưới gốc sẽ rắc vôi bột trắng hình cánh cung hướng ra bên ngoài nhà. Ở mỗi vùng miền khác nhau, miền xuôi hay miền ngược, đồng bằng hay dân tộc thiểu số sẽ có cách trang trí cây nêu khác nhau.